سیزدهم شهریورماه، سالروز بزرگداشت ابوریحان بیرونی، دانشمند و از مفاخر بزرگ ایران زمین و روز ملی نجوم گرامی باد
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در 14 شهریور 352 خورشیدی «29 ذیقعده 362 قمری برابر 5 سپتامبر 973 میلادی» در حوالی خوارزم متولد شد. سال‌های اول زندگی را در خوارزم به تحصیل علوم گذرانید و مدتی در خدمت مامونیان خوارزم بود تا آن که به مسافرت پرداخت.
سیزدهم شهریورماه، روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی است. ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا – درسال 362 هجری قمری در اطراف خوارزم متولد شد و به این خاطر به بیرونی یعنی خارج از خوارزم مشهور شده است.
در ابتدای سفر چند سالی را در جرجان «در جنوب شرقی دریای مازندران» در خدمت شمس المعالی قابوس وشمگیر گذرانید و کتاب آثار الباقیه را در آنجا به نام قابوس به سال 390 هجری تالیف کرد. این کتاب از گاه شماری و جشنهای ملل مختلف سخن می گوید.
ابوریحان بیرونی پس از ده سال دوباره به خوارزم بازگشت ودر دربار ابوالعباس مامون ابن مامون خوارزمشاه که مردی دانشمند بود وارد شد. ابوالعباس داماد پادشاه محمود غزنوی به خوارزم لشگر کشید و پس از فتح ان شهر ابوریحان بیرونی را نیز با خود به غزنین برد «بهار 408 هجری» ابوریحان از ان پس همراه لشکر کشی های پادشاه محمود به هندوستان راه یافت و با بسیاری از دانشمندان و حکیمان هند آشنا شد و زبان سانسکریت را آموخت ،حاصل این سفر کتاب تحقیق ماللهند و ترجمه چند کتاب از زبان سانسکریت به زبان عربی است. پس از پادشاه محمود پسرش پادشاه مسعود نیز ابوریحان را مانند پدرش گرامی داشت به طوری که بارورترین و بهترین سال‌های زندگی ابوریحان بیرونی سالهایی است که در دربار پادشاه مسعود بود. ابوریحان دراین مدت قانون مسعودی رابه نام پادشاه مسعود نوشت. ابوریحان بیرونی البته یک فیلسوف رسمی که دارای روش خاص فلسفی باشد، نبود، اما دارای آگاهی عمیق فلسفی بوده و این امر از اشارات بسیاری که درضمن کتاب‌هایش به چشم می‌خورد، مسلم می‌شود. حتی درضمن این مباحث می‌بینیم که برخی مشکلات کلامی و مذاهب فلسفی را نام می‌برد و با عباراتی پرمعنی و پخته از ان‌ها انتقاد یا استقبال می‌کند. ابن ابی اصیبعه دراین زمینه می‌گوید: «او معاصر با شیخ‌الرییس ابن سینا بودو میان ان دو مراسلات و محادثاتی رد و بدل می‌شد و من جواب چند سؤال را از ان ابن سینا که ابوریحان از او پرسیده بود، پیدا کردم که حاوی امور مفید و سودمندی بود». و ازجمله کارهایی که بیرونی کرده این است که «وجوه توافق میان فلسفه فیثاغوری افلاطونی و حکمت هندی و بسیاری از مذاهب صوفیه را بیان کرده است».
او از اولین کسانی است که به پیدا کردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت کرد و ان‌چنان این کار را دقیق انجام داد که اختلاف وزن‌های ارزیابی‌شده‌اش با وزن‌هایی که دانشمندان در قرن‌های اخیر با توجه به تمام وسایل جدید خود تهیه کرده‌اند، بسیار ناچیز است.
آنچه از کتابها و نوشته های ابوریحان بیرونی و نقل تاریخ نویسان برمی آید، گویای این است که او جزء سرآمدهای روزگار خود و از شخصیتهای چند بُعدی در علم بوده است. این موضوع را از تعداد زیاد کتابها و عمق نوشته هایش میتوان فهمید.
ابوریحان بیرونی مباحث متعددی را مطرح و نظریات جدیدی را ابداع کرد که کسی قبل از او ان‌ها را بیان نکرده بود. ابوریحان در علوم متعدّد، نظریه های جدیدی را پایه گذاری کرد که چند نمونه از ان‌ها را ذکر میکنیم:
– نجوم: نظریه حرکت وضعی زمین، تعیین سمت قبله در شهر های گوناگون.
– جغرافیا: محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهرها، ترسیم نقشه.
– اظهار نظر در مورد زمان پیدایش عالَم: چگونگی پدید آمدن لایه سطحی زمین و تبدیل دریاها به خشکی.
– شیمی و کانی شناسی: تعیین وزن مخصوص عناصر در شیمی، به خصوص تعیین وزن مخصوص هیجده سنگ و فلز گرانبها برای اوّلین بار.
– دکتری و داروشناسی: ترجمه اصطلاحات دارویی و نامگذاری داروها به زبان عربی و پارسی برای نخستین بار از زبان یونانی.
روابط عمومی دانشکده فنی انقلاب اسلامی